سخنرانی امیر منصور

ما در طی این مقالات یک بحث مشخصی را قدم به قدم دنبال کردیم، سعی کردیم پا به پای آثار و مستنداتی که از تاریخ موسیقی مان باقی مانده جلو برویم و مسیر تغییر و تحولاتی را که در عرصه موسیقی به عنوان یکی از محورهای اساسی فرهنگ و هنر محدوده بزرگی که از آن به عنوان ایران فرهنگی یاد می کنیم ، این تحولات را رصد کرده باشیم و فراز و نشیب های ان را دیده و تغییراتی را که در آن اتفاق افتاده مشاهده کرده باشیم. همانطور که دوستان در مقدمه توضیح دادند المان های گوناگونی از زیبا شناسی موسیقی از تحول تکنیکی در اجرای قطعات در شکل گیری دستگاهها که در جلسات گذشته راجع به آنها بحث شده وجود دارد. این جلسه یکی از نقاط خیلی مهم و عطف را که تأثیر بسیار زیادی در جریان هنر و به ویژه در موسیقی ما  دارد و یک نهاد اجتماعی که به اسم مدرسه عالی موسیقی از سال 1302 تأسیس می شود و تا به الان ما می توانیم آثارش را مشاهده و رصد بکنیم مورد بحث قرار می دهیم و من سعی می کنم که مثل همیشه بحثم را روی آثار باقی مانده متمرکز کنم و مطالب تاریخی و تجزیه تحلیل های اجتماعی حاشیه آن با زوایای موزیکولوژیک را دوستان دیگر و در این جلسه جناب آقای میر علی نقی توضیح خواهند داد، تنها فقط برای اینکه فضای بحثمان روشن شود یک مقدمه کوچکی را اشاره می کنم.

 همان طور که عرض کردم مدرسه عالی موسیقی سال 1302 توسط کلنل وزیری تأسیس می شود. کلنل وزیری سالهای سال به عنوان یک شخصیتی که در سیستم نظامی آن روز بزرگ می شود، سالها در ارتباط با امیر شوکت الملک اعلم و و صمصام الملک و دیگر چهره های قاجاری بوده و در سال 1297 به اروپا می رود. در آنجا در آلمان و فرانسه تحصیل می کند. تأثیر پذیری های او با توجه به آمادگی های روحی اش از سیستم فرهنگ آلمانی هست و با آن نوع ترتیب انضباط یافته ای که ایشان داشته با توجه به خاستگاه خانوادگی و ویژگی هایی که در دوره جوانی داشته سازگار است. به لحاظ هنری ایشان قبل از اینکه به فرنگ برود نزد بسیاری از اساتید در ایران آموزش دیده بود، مثلاً محضر آقا حسینقلی را ادراک کرده و به هر حال دارای شناخت و مهارت خوبی در موسیقی ایرانی بوده است. شما خودتان می توانید احساس کنید که 5 سال در خارج درس خواندن تا چه اندازه می تواند تأثیر بگذارد. مثلاً آقای لطفی (که جلسه قبل برنامه داشتند حدود 20 تا 25 سال خارج از ایران بوده شما 5 سال را با 25 سال مقایسه کنید و به نوع صحبت هایی که آقای لطفی می کردند! در آن 5 سال یک نوع چهارچوب و انضباط و یک نوع اثر فلسفی و بنیادین برای متبلور کردن بعضی تفاوتهایی که بین موسیقی ما و موسیقی فرنگی در نظر کلنل بوده برجسته می شود و او این نکات را در مدرسة  عالی موسیقی محقق می کند. وقتی ما خیلی سریع از مدرسه عالی موسیقی عبور کنیم می بینیم تا سال 1312به صورت یک نهاد اجتماعی وجود دارد و این سیستم یک سری خروجی دارد و آنها کسانی هستند که اغلب از خانواده های اشراف آخر دوره قاجار و قبل از 1304 و بوجود آمدن سلسلة پهلوی هستند و اینها بعداً از این مدرسه فارغ التحصیل می شوند به صورت حرفه ای در لایه های مختلف مراکز فرهنگی و هنری تأثیر گذار هستند. به واسطه مدرسه عالی موسیقی و بعد از آن مدرسه موسیقار، باب ژانر موسیقی کلاسیک در ایران باز می شود، به هر حال همه آقای حشمت سنجری را می شناسند ایشان به عنوان یکی از برجسته ترین مهره های موسیقی کلاسیک در ایران هستند و پدرشان اقای حسین سنجری از هنرجویان مدرسه عالی موسیقی بودند که شاگرد کلنل محسوب می شوند، ایشان خواننده اصلی مدرسة عالی موسیقی یعنی خانم روح انگیز را کشف می کنند و این سیر و خط به صورت کاملاً سازمان یافته باقی می ماند؛ یعنی اگر روزی اسم مدرسة عالی موسیقی وجود ندارد ولی انجمن موسیقی علمی که بعداً در دهه 20 تأسیس می شود و حتی هنرستان موسیقی و حتی بعد از تأسیس رادیو ما ادامه و حاکمیت این نهاد را برعرصة موسیقایی ایران می بینیم. از آن جا که مدرسه عالی موسیقی یک نهادی بوده که همه جانبه تـأثیر گذار می شود در مؤلفه تاریخ موسیقی و حتی زیبایی شناسی هنر هم تأثیرات بسیار اساسی را برای دوره های بعد باقی می گذارد. ببینید همة آن چیزی که ما به عنوان منابع اصلی تاریخ موسیقی مان داریم یا اصلی ترین آن کتاب سرگذشت موسیقی آقای روح الله خالقی است، شما حتی به تاریخ موسیقی آقای مشحون مراجعه می کنید می بینید که 70 تا 80 درصد آن نقل از کتاب آقای خالقی است، ما نوشته کم نداریم ولی نوشته ای که خارج از چهار چوب کاری که مرحوم خالقی کردند، یا برنامه هایی که در رادیو به عنوان ساز و سخن اگر اشتباه نکنم اجرا می کردند یا مقاله هایی که در مجله موسیقی موزیک ایران، موسیقی رادیو تهران و بعد رادیو ایران می نوشتند تماماً منشأ آنها مدرسة عالی موسیقی است و به شکلی اندیشه کلنل وزیری می باشد. چهره های برجسته ای که در عرصه مستند سازی موسیقی و تاریخ موسیقی ما فعال بودند چند چهره هستند، یکی مرحوم خالقی، یکی آقای لطف الله مفخّم پایان است و دیگری هم آقای حسینعلی ملاّح داماد کلنل است. خوب یک صفحه را با هم بشنویم که خسته نشوید . (پخش صفحه)

با این صفحه ای که برای شما پخش کردم به بحث اصلی خودم منتقل می شوم و در مورد آثاری که از مدرسه عالی موسیقی ضبط شده و به جا مانده گزارش مختصری را ارائه می کنم.

اولین سری صفحه هایی که از شخصیت های مدرسه عالی ضبط می شود و در چند تیپ هست در سال 1307 می باشد، در سال 1929 این صفحه هایی که به عنوان صفحة پولیفون هستند و این صفحه ای که الان پخش کردم به عنوان مارش مدارس توسط ارکستر کوچک مدرسه اجرا شده، مدرسه چند تا ارکستر را سازمان می دهد، یکی ارکستر کوچک بوده و یکی ارکستر به سبک معمول بوده و بعضی آثار ضبط شده از آثار سلوی خود کلنل است و اولین سری آثار همین هایی است که روی صفحه پولیفون ساخت آلمان (که دارای کیفیت خیلی خوبی هستند) است که از این کمپانی به صورت الکتریکال پر شده و این سالها در حقیقت سال یک تحول تکنولوژیک هم بوده و ضبط از ضبط آکوستیک به ضبط الکتریک تبدیل شده که کیفیت صدا و نحوه ضبط و استفاده از صوتهای کم تر و ضعیف تر و قدرت نگهداری انها بوسیله ضبط الکتریکال افزایش پیدا می کند که روی صفحه هم تأکید کرده اند که با برق پر شده است.

در همه این صفحه ها عبارت مدرسه عالی موسیقی قید شده است، زمانی که صبا در سال 1311 از مدرسه عالی موسیقی جدا می شود و آثار جداگانه ضبط می کند. اسم مدرسه عالی موسیقی روی صفحه ها نیست کلیه آثار مدرسه عالی موسیقی دارای عبارت مدرسه عالی موسیقی روی برچسب صفحه هستند نکته قابل توجهی که وجود دارد این که وزیری تمام قطعاتش را مثل اهنگسازهای دنیا شماره بندی و کد گذاری می کرده مثلاً اوپوس 25 که برای مارش مدارس ساخته شده شاید در کتاب ها کمتر نقل شده که ایشان اینچنین شماره گذاری داشته است. این آثار در بهمن 1307 ضبط شده است. دومین سری آثاری که از مدرسة عالی موسیقی ضبط می شود در سال 1930 م است حدود یک سال بعد و شاید در زمستان 1308 یا اوایل 1309 است که قسمت اعظم آثاری که روی صفحه های پولیفون است اثار اینسرومنتال است و قطعات سازی یا ارکسترال هستند و خواندن یا وکال وجود ندارد. در حالی که با آماده شدن روح انگیز برای اجرا از همان اولین صفحه ای که ضبط می شود قسمت اعظم صفحه ها با صدای روح انگیز ضبط شده است. با هم قسمتی از صفحه دوست را بشنویم .

 کلنل یکی از کارهایی را که به ان توجه داشت اجرای قطعه دو صدایی و مخصوصاً بم خوانی توسط مرد بود؛  بخاطر همین قسمتی از قطعه ای که با صدای خود کلنل و روح انگیز به صورت دو صدایی اجرا شده و آن قسمتی که صدای خود کلنل است.